Strażniczki Wiary Świętej w Bardzie

Diecezja Świdnicka, Metropolia Wrocławska Rzymskokatolicka Parafia Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny

HISTORIA PARAFII

Bardo Śląskie leży w połowie drogi między Kamieńcem Ząbkowickim, a Kłodzkiem. Osada zdaje się mieć nie tylko słowiańskie ale i polskie korzenie. Do państwa Polan mogła być już wcielona podczas działań zbrojnych Mieszka I w latach 985 – 990. O Polskich korzeniach Barda świadczy tez jego przynależność do diecezji wrocławskiej, która powstała w roku 1000, tak jak diecezja gnieźnieńska, krakowska, kołobrzeska i tak jak one znajdowała się w granicach państwa polskiego. O polskości tej ziemi świadczą także źródła historyczne, mówiące, że warownia wzniesiona w Kamieńcu przez czeskiego Władcę Brzetysława służyć miała do niszczenia Polaków.

Faktem jest jednak, że nie znamy dokładnej daty założenia Barda. Nie udokumentowana hipoteza przypisuje jego powstanie Bolesławowi Chrobremu, a rok 1006 uznaje za datę założenia. Wtedy to prawdopodobnie gród wraz z podgrodziem nazwano Bardo, co znaczy „wzgórze, warownia na wzgórzu; straż bądź warta”. Gród ten w swoich początkach przeżywał wiele ważnych wydarzeń, z których warto wspomnieć o tym, że przez Bardo do Gniezna jechała czeska księżniczka Dąbrówka, a wraz z nią pierwsi misjonarze. Zapewne również przez Bardo Bolesław Chrobry prowadził swoich rycerzy na podbój Pragi i tędy się potem wycofywał. Niektórzy historycy przypuszczają, że i św. Wojciech mógł tą drogą jechać do Polski, by podjąć misję wśród pogańskich Prusów. Również przez Bardo po nieudanym oblężeniu Niemczy w 1017 roku wycofywał się cesarz Henryk II. W roku 1038 Brzetysław I tędy prowadził do Pragi 100 wozów pełnych skarbów zrabowanych w katedrze gnieźnieńskiej i poznańskiej, wywożąc między innymi część relikwii św. Wojciecha. Przez Bardo w maju 1124 roku szedł św. Otto, biskup Bambergu, z misją na Pomorze Szczecińskie.

Wiek XII, znany z fundowania w Polsce wielu klasztorów, sprawił również, że Bardo znalazło się pod wpływami zakonnymi. W roku 1189 biskup wrocławski Żyrosław II oddał joannitom kaplicę w Bardzie, ale 21 lat później biskup Wawrzyniec przekazał ją augustianom z Kamieńca. Z kolei biskup Tomasz I w 1247 roku klasztor w Kamieńcu i kaplicę w Bardzie oddał cystersom, którzy pozostali w Bardzie do 1810 roku, czyli do kasaty klasztoru pod władze pruskie.

Najazd Mongołów w 1241 roku, choć nie zniszczył Barda, bardzo dał się we znaki okolicznym osadom. Jego następstwem było zniszczenie gospodarczo Śląska i jego kolonizacja na prawie niemieckim albo magdeburskim. Sprowadzono nowych osadników niemieckich lub zniemczonych Słowian, którzy z czasem zaczęli brać górę nad ludnością rodzimą. Kolonizacja ta zapoczątkowała powolne, ale stałe niemczenie Śląska, które trwało setki lat.

W roku 1299 opactwo cystersów wykupiło w Bardzie teren zamkowy, a podgrodzie przekształciło w osiedle miejskie, które w 1300 roku otrzymało prawa miejskie. W związku z tym Bardo z przygranicznej twierdzy przekształciło się w niewielkie miasteczko położone na ważnym szlaku handlowym. Na mocy dekretu księcia Bolka I z 1301 roku cystersi mogli wybudować w Bardzie sześć kramów rzemieślniczych, a także powstały wówczas dwa zajazdy.

W 1314 roku powstało księstwo ziębickie, w którego granicach znalazło się Bardo. Wtedy to Bardo straciło swą pierwotną nazwę i przyjęło nazwę Wartha.

W 1425 roku w Bardzie pojawili się Husyci. Wtedy to Bardo przeżyło „krwawy poniedziałek”. W kamienieckiej Liber czytamy: „Roku Pańskiego 1425, w poniedziałek rano, w wigilię św. Barbary, niegodziwi i heretyccy husyci spalili oba kościoły w Warcie, a przy tym pożarze śmierć ponieśli cystersi Bartłomiej prepozyt i Jakub tam przebywający”. Figurka ocalała dzięki wywiezieniu jej do Kłodzka, którego husyci nie zdobyli. Wojny husyckie na ziemi kłodzkiej były szczególnie zacięte i okrutne, ponieważ teren ten był bastionem przeciwników tego ruchu, który chcieli za wszelką cenę zniszczyć.

W maju 1471 roku, przejeżdżał przez Bardo, powołany na tron czeski, polski królewicz Władysław, syn Kazimierza Jagiellończyka.

Bardo kilka razy było niszczone pożarami, a zwłaszcza tym, który wybuchł w 1525 roku, który doszczętnie zniszczył miasto. W tym pożarze zginął jeden z zakonników, który próbował ratować Cudowną Figurkę. Bohuslav Balbin – czeski historyk, jezuita – opowiada, że gdy zakonnik zobaczył pożar, odważnie pobiegł do płonącej świątyni, by ratować figurkę Matki Bożej. Zdjął ją z ołtarza, lecz nie mógł już wyjść i zginął w płomieniach. Gdy wierni weszli do spalonego kościoła, wśród popiołów znaleźli zwęglone zwłoki zakonnika. Tylko ręka była nienaruszona, trzymała osmoloną Figurkę.

W 1598 roku doszło do podmycia i osunięcia się części góry na prawym brzegu przepływającej przez Bardo rzeki Nysy. Masy skalne zasypały koryto Nysy, co groziło zatopieniem. Miejscowy ksiądz zgromadził dzieci w kościele przed Cudowną Figurką i modlił się o odwrócenie zagrożenia. Modlitwa okazała się niedaremna, ponieważ woda popłynęła nowym, obecnym korytem. Wdzięczni mieszkańcy ślubowali wówczas, że będą co roku urządzać dziękczynną pielgrzymkę na Górę Bardzką. Pielgrzymka ta urządzana jest po dziś dzień i odbywa się w pierwszą niedzielę maja i nią Bardo oficjalnie rozpoczyna sezon pielgrzymkowy.

W 1711 roku Bardo przeżyło kolejny pożar, który zniszczył większość budynków. Po odbudowie w mieście oprócz kościoła i klasztoru, znajdowało się wiele innych okazałych budynków dla obsługi pielgrzymów, gospód i zajazdów. Druga polowa XVII wieku i pierwsza polowa wieku XVIII to lata największego rozwoju Barda. Zahamowały go jednak wojny śląskie. Po upadku Napoleona Bardo wróciło do Prus.

30 października 1810 roku Wilhelm III wydał dekret rozwiązujący zgromadzenia zakonne i konfiskujący majątki klasztorne na rzecz skarbu państwa. Kasacie uległ klasztor w Kamieńcu i jego prepozytura w Bardzie. Za czasów pruskich rozpoczął się dla Barda nowy okres, w którym, obok odpustów i ruchu pielgrzymkowego, coraz większego znaczenia zaczęła nabierać turystyka i wypoczynek.

W 1900 roku osiedlili się w Bardzie o. Redemptoryści, którzy przejęli obsługę pielgrzymów i turystów. Nadto swoje klasztory założyły siostry Sercanki (1915), Urszulanki Unii Rzymskiej (1916) i Marianki (1919). Te ostatnie wybudowały wielki klasztor (dzisiejsza „Jutrzenka”).

Rozwojem turystyki w Bardzie zajmowały się Kłodzkie Towarzystwo Górskie i Zarząd Leśnictwa w Opolnicy. Staraniem tych instytucji zaadoptowano na park leśny malowniczo i bogato zalesione stoki masywu Kalwarii. Wytyczono i urządzono drogi, ścieżki, oznaczono szlaki. Na wybranych szczytach i zboczach urządzono punkty widokowe.

Po 1945 roku na mocy traktatu poczdamskiego Bardo wróciło do Polski.

BAZYLIKA

Obecny kościół pod wezwaniem Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny stoi w miejscu, gdzie stały kościoły „czeski” i „niemiecki”. Kościół ma 54,5 m długości, 26 m szerokości i 25 m wysokości. Może pomieścić około 5 tysięcy ludzi. Budowę rozpoczęto w 1686 roku za rządów opata A. Neudecka (1682-1702), a zakończono w 1704 roku za rządów opata G. Woiwode (1702-1732). Ogólne koszty budowy wyniosły 23 062 talary. Kamień węgielny poświęcił w 1686 roku opat z Krzeszowa, sławny B. Rosa, wielki czciciel Matki Bożej Bardzkiej, a konsekracji kościoła dokonał 28 września 1704 roku sufragan wrocławski biskup F. E. Barbo.

18 listopada 2008 roku papież Benedykt XVI nadał kościołowi w Bardzie tytuł Bazyliki Mniejszej. Uroczyste ustanowienie miało miejsce 3 lipca 2009 roku.

KLASZTOR

W czasie pożaru w 1711 r. spłonął stary, drewniany klasztor. Na jego miejscu w latach 1712-1716 zbudowano obecny klasztor – murowany z kamienia, piętrowy, o nieregularnym rzucie zbliżonym do kształtu litery T. W 1933 r. przerobiono wysoki dach, dobudowując obecną górną kondygnacje, przez co budowla straciła pierwotny wygląd, ale klasztor zyskał pomieszczenia mieszkalne potrzebne do organizowania rekolekcji zamkniętych.

W 1900 r. nad portalem wejściowym umieszczono herb zakonny redemptorystów z łacińskim napisem Copiosa apud eum redemptio (tzn. „Obfite u Niego odkupienie”).

Obszerne korytarze klasztorne są sklepione ceglasto na gurtach, a w skrzydle głównym ozdobione kolistymi plafonami. Korytarz parteru przylegający do zakrystii jest zamknięty kratą i stanowi tzw. Kaplicę Wotywną. Górne korytarze na pierwszym piętrze mieszczą Muzeum Sztuki Sakralnej.

CUDOWNA FIGURKA NMP

Największym skarbem Barda jest wielowiekowa Figura Matki Bożej wystawiona ku czci wiernych na głównym ołtarzu. Czyim jest dziełem? Kiedy i jak dostała się do Barda? – dokładnie nie wiadomo. Wśród historyków zdania są podzielone. Jedni – dr E. Wiese, dr. P. Knauer, o. dr L. Frąś, o. W. Szołdrski, T. Chrzanowski – czas powstania Figury ustalają na XIII wiek. Uważają ją za dzieło nadreńskie i wiążą jej pojawienie się w Bardzie z cystersami. Chrzanowski jest skłonny wiązać pojawienie się Figury w Bardzie już z joannitami i czas jej powstania przesunąć na sam początek XIII wieku. Drudzy – o. dr J. Schweter, dr J. Wittig, dr. J. Klapper, o. dr J. Wojnowski, F. Lenczowski – uważają, że Figura pochodzi z początku XII wieku, nawet podają przypuszczalny czas jej powstania, a mianowicie lata 1110-1137.

Najnowsze badania dendrologiczne i metodą C 14 (wykonane w 2016 r.) potwierdzają, że jest to najstarsza drewniana (lipowa) figura NMP w Polsce. Badania te przeprowadził prof. dr hab. inż. Marek Krąpiec z Laboratorium Datowań Bezwzględnych przy AGH w Krakowie. Figurka została wykonana z drewna ściętego w 1011 r. Granica błędu pomiaru wynosi +/- 26 lat. Czyli można ją datować na lata 985 – 1037. Zadziwiającą sprawą jest to, że Figurka Bardzka nie posiada żadnych oznak zniszczeń dokonanych przez drewnojady, chociaż w bazylice ołtarz główny, organy, rzeźby i inne elementy wyposażenia, które zostały wykonana z drewna, noszą ślady działalności drewnojadów, lub są przez nie zniszczone. Jest to doprawdy zaskakujące i daje wiele do myślenia!?

Niewątpliwie Figura Matki Bożej Bardzkiej jest najstarszym drewnianym zabytkiem rzeźby romańskiej na Dolnym Śląsku i w Polsce. Wykonana z drzewa lipowego mierzy 43,3 cm wysokości. Wnętrze Figury jest wydłutowane, a w górnej części tego wydłutowania biegnie siedem rzędów liter, których znaczenia nie sposób obecnie odgadnąć. Rzeźba jest zakomponowana frontalnie i symetrycznie, tworząc zwarty układ zbliżony do trójkąta. Matka Boża, siedząca na tronie z oparciem i poręczami, przybrana jest w suknię zapiętą pod szyją i płaszcz, a na głowie ma koronę o trójlistnych zębach. Dzieciątko Boże siedzi na kolanach Matki również frontalnie, a nieznacznym odchyleniem od pełnej symetrii jest lekkie skręcenie górnej części jego tułowia oraz układ rąk. Matka Boża trzyma w wyciągniętej nieco do przodu prawej ręce królewskie jabłko. Dzieciątko natomiast lewą rączką przytrzymuje opartą na kolanach Księgę, a prawą podnosi w geście błogosławieństwa. Fałdy szat są zgeometryzowane, a całość polichromowana. Pierwotnie kolor sukni Matki Bożej był raczej niebieski, a płaszcz purpurowy, natomiast suknia Dzieciątka purpurowa, a płaszcz zielony. Jest to zgodne z zasadami ikonografii średniowiecznej, gdzie kolor szat wyrażał prawdy teologiczne. Kolor purpurowy oznaczał godność królewską i boską, natomiast kolor zielony czy niebieski wyrażał poddaństwo i zwykłe człowieczeństwo. Stąd Dzieciątko Boże ubierano w purpurową tunikę i płaszcz zazwyczaj zielony – dla podkreślenia, że jest istotą boską, która przez wcielenie przybrała ludzką naturę. Natomiast Matka Boża miewała suknię zieloną lub błękitną, a płaszcz purpurowy – na znak, że chociaż jest człowiekiem i Służebnicą Pana, została wyniesiona do niesłychanej godności Matki Boga.

Charakterystyczny jest lekki uśmiech obydwu postaci, a zwłaszcza Matki Bożej, która obliczem zwrócona tajemniczo w dal, uśmiecha się nie tyle do widza, ile do samej siebie, w jakiejś głębokiej zadumie nad swoją godnością i bożą tajemnicą, jaką reprezentuje. Z powodu tego uśmiechu niektórzy nazywają ją „Madonną uśmiechniętą”. Madonna tronująca – typ ulubiony w średniowiecznym okresie romańskim – wyraża również ideę powszechnego Królestwa Bożego na świecie, mocno akcentowaną w średniowieczu przez uniwersalizm duchowny i świecki. Znakiem powszechnego królowania Maryi jako Matki Bożej jest jabłko królewskie. Podstawą władzy nie jest siła, nie ma tu żadnych oznak przemocy i zniewolenia, ale Księga Ewangelii, która jest Księgą Miłości. Zresztą łagodny uśmiech Madonny i Dzieciątka nadaje ich królewskiemu majestatowi jakiś wdzięk dobroci i wyrozumiałości na ludzką słabość, a nawet grzechy.

Tak jak burzliwe były dzieje Barda, tak też burzliwe były i dzieje Figury Matki Bożej. Musiała ona nieraz „szukać” schronienia w innych miejscowościach i pozostawać w nich nieraz przez kilkanaście nawet lat. Pierwsza „ucieczka” Figury Matki Bożej miała miejsce w 1425 r. w czasie wojen husyckich i trwała 11 lat, bo do roku 1436. Gdy oddziały husyckie ciągnęły na Bardo, by obrabować kościoły, zniszczyć Figurę i położyć kres maryjnym pielgrzymkom, ówczesny proboszcz Bartłomiej wywiózł Figurę do Kłodzka. Po najazdach husyckich w roku 1436 odbudowano spalony kościół i Figura wróciła do Barda. Kolejna „ucieczka” miała miejsce w okresie szerzenia się reformacji, gdy obawiano się profanacji Figury łaskami słynącej. Na polecenie opata A. Wallenberga w 1577 roku Figura zostaje przeniesiona do Kamieńca Ząbkowickiego. W Bardzie pozostała jej kopia. W Kamieńcu Figurę umieszczono w kościele klasztornym. Pozostała w nim 29 lat. Lecz rzecz ciekawa – pielgrzymki, jakie w tym czasie miały miejsce, przychodziły nie do Kamieńca, lecz do Barda. Miejsce, gdzie uprzednio znajdowała się Figura uchodziło nadal za święte. Do powrotu Figury do Barda przyczynili się oo. jezuici. W 1606 roku jeden z jezuitów, wygłaszając w Bardzie kazanie, publicznie zażądał, był łaskami słynąca Figura jak najszybciej wróciła do Barda. Żądaniu stało się zadość. W 1606 roku w Święto Ofiarowania Najświętszej Marii Panny, tj. 21 listopada, Figura w specjalnej procesji powróciła do Barda. Odprowadzał ją opat kamieniecki z całym konwentem. Proboszcz bardzki z burmistrzem i licznym ludem wyszli na jej spotkanie aż do Przyłęku. Figurę triumfalnie wniesiono do kościoła i odprawiono uroczyste nabożeństwo dziękczynne.

Również podczas wojny trzydziestoletniej, kiedy Szwedzi podchodzili pod Bardo, Figurę wywieziono do Kłodzka. Umieszczono ją w kościele oo. Jezuitów, na ołtarzu św. Ignacego. Tu przywożono ją jeszcze kilka razy: w latach 1639-1640, 1642-1644, 1645-1649. Niepewne i niespokojne dla Śląska czasy zażegnał dopiero pokój westfalski w 1648 roku. W roku 1649, koło Wielkanocy, Figura znów powróciła do Barda.

11 listopada 1711 roku wybuchł w mieście pożar. Spaliło się miasto, na nowym kościele spalił się dach, wieże, drzwi, zegar, stopiły się dzwony, spłonęła plebania. Szczęście, że murowane sklepienie oparło się pożarowi i wnętrze kościoła ocalało. Ojciec F. Maelzer wyniósł Figurę z płonącego miasta za rzekę i umieścił ją początkowo w tzw. Wilczej Grocie, a następnie w domu pewnej pobożnej rodziny. Z rozkazu opata G. Woiwode 20 grudnia 1711 roku Figurę odwieziono do Kamieńca. Tłum ludzi odprowadził ją aż do Przyłęku. Tu proboszcz pobłogosławił wszystkich Figurą i w dalszą drogę udał się powozem. W Kamieńcu oczekiwał opat z całym konwentem. Figurę umieszczono w głównym ołtarzu. Codziennie po modlitwach wieczornych cały konwent śpiewał w chórze antyfonę Salve Regina, ku czci Matki Bożej. Powrót figury do Barda odbył się 12 maja 1712 roku. Na ten dzień miasto przygotowało się specjalnym triduum. Wielka była radość i entuzjazm bardzian, gdy znów zobaczyli swoją ulubioną Madonnę. Dzień ten dla miasta był świętem. Przez cały ten czas odprawiano uroczyste nabożeństwa i głoszono okolicznościowe kazania.

Ważnym wydarzeniem w dziejach Figury była jej uroczysta koronacja, która odbyła się 3 lipca 1966 roku. Uroczysta koronacja nadaje specjalnej rangi tak danemu sanktuarium, jak i obrazowi czy figurze. Pierwsze starania o koronację podjął o. L. Frąś w 1947 roku. Jego następca o. F. Marcinek sporządził potrzebną dokumentację, zyskał aprobatę administratora apostolskiego Dolnego Śląska – ks. dr K. Milika, i wysłał stosowną prośbę do Kapituły Watykańskiej. Dokument pozwalający na koronację Figury Matki Bożej Bardzkiej został wystawiony 3 listopada 1948 roku. Jego realizacja natrafiła jednak na przeszkody tak natury praktycznej – ludność była jeszcze słabo zintegrowana, jak i natury politycznej – rodzący się stalinizm oraz wroga antypolska propaganda na Zachodzie. Koronację odłożono na „lepsze czasy”. Te „lepsze czasy” nadeszły w 1966 roku, kiedy Polska chrześcijańska obchodziła 1000-lecie chrztu. Ponieważ Figura jest czczona w Bardzie od ponad 700 lat, arcybiskupia kuria wrocławska włączyła uroczystości koronacyjne do obchodów milenijnych nie tylko diecezjalnych, ale całej Polski. Była to pierwsza koronacja w archidiecezji, pierwsza na Ziemiach Zachodnich. Akcji koronacji dokonał ks. arcybiskup B. Kominek – późniejszy kardynał – dnia 3 lipca 1966 roku w otoczeniu 9 biskupów. W koronacji wzięło udział około 150 tysięcy wiernych, 500 kapłanów i tyleż sióstr zakonnych. Brali w niej udział, Polacy, Czesi, Niemcy, Morawianie…

Należy jeszcze wspomnieć o zwyczaju całowania Figury przez pielgrzymów. Do dziś przetrwał starodawny zwyczaj zdejmowania Figury z ołtarza i podawania jej pielgrzymom do ucałowania. Dawniej pielgrzymi całowali lub raczej dotykali policzkiem twarzy Matki Bożej. W związku z tym zwyczajem był nawet rozpowszechniony wśród pielgrzymów pewien przesąd, który zwalczali kaznodzieje. Polegał on na fałszywym przekonaniu, że jeśli do Figury podejdzie człowiek mający ciężkie grzechy na sumieniu, statuetka się od niego odsunie. Napełniało to pielgrzymów wielkim lękiem, a ludziom niewierzącym dawało okazję do szyderstwa i kpin. Gdy kustoszem sanktuarium został ks. J. Klose polecił wykonać dla Figury drewnianą podstawę, na której umieścił szklany relikwiarzyk, zawierający cząstkę Krzyża Świętego. Odtąd pielgrzymi mieli całować relikwiarzyk, a nie Figurę. W ten sposób ks. J. Klose bronił statuetkę przed zniszczeniem. Wspomnianą podstawę wykonał na polecenie o. F. Franza rzeźbiarz A. Wittig z Nowej Rudy. Później do relikwii z Krzyża Świętego dołączono jeszcze relikwie świętych redemptorystów: Alfonsa, Klemensa i Gerarda.

ZGROMADZENIE REDEMPTORYSTÓW

Zgromadzenie Najświętszego Odkupiciela założył św. Alfons Maria Liguori 9 listopada 1732 r. w Scala koło Neapolu w celu głoszenia Ewangelii wśród ludzi ubogich i najbardziej zaniedbanych religijnie. Do realizacji tego celu założyciel opracował specjalny program misji parafialnych. Papieską aprobatę zgromadzenie otrzymało w 1749 r.

Nowa wspólnota zakonna, pomimo trudności w samym Neapolu, prężnie się rozwijała. Kolejne klasztory powstawały w Państwie Kościelnym i całych Włoszech. Rozwój redemptorystów w Europie wiąże się z osobą św. Klemensa Hofbauera, Morawianina, który założył placówki redemptorystów m.in. w Warszawie i Wiedniu. W 1832 r. redemptoryści dotarli do USA, gdzie ich apostolat rozwinął św. Jan Neumann. W drugiej połowie XIX w. zgromadzenie objęło prawie cały świat. Aktualnie jest obecne w 78 krajach, ma 40 prowincji, w których pracuje prawie 5,5 tys. redemptorystów. Wydało 4 świętych i 9 błogosławionych.

Do Polski redemptorystów sprowadził w 1787 r. św. Klemens i założył pierwszą placówkę w Warszawie. Po kasacie w 1808 r., wznowili działalność w 1824 r. w Piotrkowicach na Kielecczyźnie, jednak tylko na 10 lat. Na stałe osiedlili się w Polsce w 1883 r. w Mościskach, dzięki staraniom o. Bernarda Łubieńskiego.

Po pierwszej fundacji nastąpiły kolejne: w Tuchowie, Krakowie, Maksymówce i Warszawie, stopniowo obejmując wszystkie zabory. Zgromadzenie rozwijało się tak dynamicznie, że w 1909 r. utworzono polską prowincję.

W okresie międzywojennym polscy redemptoryści podjęli zaangażowanie misyjne w Argentynie, zaś w latach 70-tych XX wieku w Brazylii i Boliwii.

Po roku 1989 otworzyły się możliwości pracy ewangelizacyjnej w krajach byłego ZSRR, gdzie obecnie polscy redemptoryści pracują w Rosji, Kazachstanie, na Białorusi i Ukrainie.

DRUGIE SANKTUARIUM

Drugim sanktuarium maryjnym w Bardzie jest tzw. Górska Kaplica na Górze Kalwarii. Jest to sanktuarium Matki Bożej Płaczącej. Pielgrzymi i turyści wizytujący Bardo zwykle nawiedzają i to sanktuarium, bo ma ono swoją historię, niezależną do cudownej Figury. Według tradycji, w początkach XV wieku na Kalwarii objawiła się Matka Boża płacząca nad ludzką niedolą w nadciągającej wojnie. Jako znak prawdziwości objawienia, a zarazem jako pamiątkę po sobie, pozostawiła na skale objawienia ślady swoich stóp i rąk. Istnienie na szczycie góry takiego kamienia ze śladami ludzkich rąk i stóp, potwierdzają nie tylko źródła katolickie, ale i protestanckie. Znany ze swej niechęci do katolicyzmu pastor protestancki Aerulius w książce pod tytułem „Glaciographia oder Glaetzsche Chronik” między innymi pisze, że gdy w 1608 roku udał się na ową górę, kamień ten był jeszcze cały i znaki na nim były widoczne. Zaznacza, że liczni pielgrzymi potem ten kamień prawie cały połupali na kawałki, biorąc jego cząstki do domu jako pewnego rodzaju relikwie. Gdy w XVI wieku na Kalwarię zaczęły przybywać licznie pielgrzymki, na miejscu objawień wzniesiono w latach 1617-1618 kaplicę. Zbudowano ją z kamienia łupanego wprost na skale. Jest to budowla centralna, o rzucie wewnątrz czterolistnym a na zewnątrz ośmiobocznym. Oś wewnętrzna mierzy 9 m, wysokość 13,5 m. Sklepienie kopulaste ośmiopolowe. Dach ma kształt namiotowy, jest pokryty gontem i przechodzi na środku w wieżyczkę zakończoną hełmem i krzyżem z monogramem „Maria”. Fundatorem kaplicy jest biskup wrocławski arcyksiążę Karol. Duży udział w jej powstaniu mieli: opat kamieniecki F. Krause, opat henrykowski Andrzej II oraz hrabia W. vos Rostrahoro z Pomianowa Dolnego, który ofiarował na budowę sto talarów. Uroczysta konsekracja kaplicy odbyła się 7 września 1619 roku. Dokonał jej sufragan wrocławski, ksiądz biskup M. Kolsdorf. W październiku 1622 roku kaplica została sprofanowana i ograbiona przez oddział wojsk protestanckich hr. H. M. von Thurna. Przywrócona do pierwotnego stanu, została ponownie konsekrowana 29 maja 1623 roku przez biskupa M. Kolsdorfa.

HISTORIA SANKTUARIUM

Bogata historia Barda jest historią nie tylko miasta jako takiego – wiąże się z nią również historia całej naszej Ojczyzny, a także innych państw (Czech, Niemiec). Przeplatają się w niej losy Kościoła Powszechnego i kościołów partykularnych, a także dzieje konkretnych ludzi, którzy byli z tym miastem związani. Poniżej prezentujemy te dzieje w punktach opatrzonych datami. Więcej wiadomości o historii Barda znaleźć można m.in. w książce Kazimierza Plebanka „Sanktuarium Matki Bożej Strażniczki Wiary – Bardo Śląskie”.

1006 r.

– Bolesław Chrobry buduje tu gród o nazwie: Brido, Bardo (co znaczy: wzgórze, straż, warta)

1038 r.

– Wyprawa księcia czeskiego Brzetysława I na podbój Śląska i Polski

1096 r.

– Brzetysław II burzy Bardo i buduje Kamieniec jako swój gród przeciw Polsce

1110 r.

– Odbudowa Barda. Bardo staje się kasztelanią

1115 r.

– Umieszczenie w kaplicy zamkowej figury Matki Bożej

1133 r.

– Budowa kościoła polsko-czeskiego pod wezwaniem Matki Bożej

1145 r. 1153 r. 1154 r.

– Nadanie odpustów papieskich dla Barda

1189 r.

– Biskup Żyrosław oddaje Bardo zakonowi joannitów

1210 r.

– Bardo przejmują zakonnicy augustianie

1248 r.

– Bardo przejmują zakonnicy cystersi

1270 r.

– Cud uzdrowienia czeskiego rycerza. Początek pielgrzymek do Barda

1299 r.

– Cystersi kupują górę zamkową, gdzie stał gród

1301 r.

– Cystersi kupują od księcia Bolka I cały teren koło grodu

1315 r.

– Budowa gotyckiego kościoła polsko-czeskiego

1379 r.

– Wybudowanie mostu na rzece Nysie ułatwiającego pielgrzymowanie do Barda

1400 r.

– Objawienie Matki Bożej Płaczącej na Górze Bardzkiej

1408-1417 r.

– Budowa kościoła niemieckiego (obok kościoła polsko-czeskiego)

1425 r.

– Napad husytów na Bardo. Figurka Matki Bożej zostaje przeniesiona do zamku w Kłodzku

1436 r.

– Powrót figurki Matki Bożej do Barda. Nasilenie pielgrzymek do Barda

1525 r.

– Wielki pożar miasta i kościoła polsko-czeskiego

1598 r.

– Oberwanie się części Góry Bardzkiej na prawym brzegu Nysy (obecnie nad urwiskiem znajduje się biały krzyż)

1617-1619 r.

–Budowa Kaplicy Górskiej na Górze Bardzkiej w miejscu objawień

1686-1704 r.

– Budowa obecnego barokowego kościoła

1711 r.

– Wielki pożar miasta, spalenie klasztoru oraz wież i dachu kościoła

1712-1716 r.

– Budowa obecnego klasztoru

1741 r.

– Prusacy zajmują miasto

1800 r.

– Budowa Drogi Krzyżowej na trasie prowadzącej do Kaplicy Górskiej

1810 r.

– Kasata zakonu cystersów – Bardo przejmują księża diecezjalni

1833-1839 r.

– Ufundowanie kamiennych stacji Drogi Krzyżowej na Górze Bardzkiej

1871-1875 r.

– Budowa kolei żelaznej (buduje 400 robotników z Włoch)

1900 r.

– Przybycie redemptorystów z Prowincji Wiedeńskiej do Barda

1902 r.

– Rozpoczęcie budowy kaplic różańcowych

1921 r.

– Po I Wojnie Światowej Bardzkie Sanktuarium przejmują redemptoryści niemieccy

1926 r.

– Władze miasta przekazują redemptorystom klasztor na własność

1945 r.

– Sanktuarium i Bardzką parafię przekazują redemptoryści polscy

1957 (4.09)

– Sanktuarium odwiedza ks. Karol Wojtyła, późniejszy papież Jan Paweł II

1959 (15.08)

– W uroczystościach odpustowych bierze udział Prymas 1000-lecia ks. Kardynał Stefan Wyszyński

1966 (3.07)

– Abp Bolesław Kominek dokonuje aktu koronacji Cudownej Figury Matki Bożej Bardzkiej. W uroczystości bierze udział ponad 150 tys. pielgrzymów

1978

– Kardynał Karol Wojtyła przed wyjazdem na konklawe do Rzymu prywatnie odwiedza Sanktuarium w Bardzie

1981

– Poświęcenie pomnika papieża Jana Pawła II

1989

– Budowa kaplicy różańcowej Ukoronowania Najświętszej Maryi Panny

2004 (2.09)

– Abp Marian Gołębiewski Metropolita Wrocławski podnosi Bardzkie Sanktuarium do rangi Metropolitalnego Sanktuarium Matki Bożej Strażniczki Wiary Świętej

2008 (18.11)

– Papież Benedykt XVI nadaje kościołowi w Bardzie tytuł Bazyliki Mniejszej

2012

– Bp Świdnicki Ignacy Dec ustanawia Bazylikę w Bardzie Kościołem Odpustowym na czas ogłoszonego przez Ojca Świętego Benedykta XVI Roku Wiary

WIERSZ

Ojca Stanisława Podgórskiego,
redemptorysty, napisany w 1949 roku:

Górska kaplica w Warcie

Na górze – tam gdzie niebo nad drzewa schylone
o zielone wierzchołki czesze chmur warkocze,
wybrała sobie miejsce i ciszy welonem
okryła szczyt i lasem porośnięte zbocze.

W kaplicy, co jest prosta, jak myśli człowieka,
który życia zawiłość zostawił tam, w dole
i przyniósł tylko słońce na drżących powiekach,
czeka, jasna i smukła, z zadumą na czole.

W starych księgach, o druku na poły zatartym
piszą, że przyszła tutaj i stała płacząca
na głazie, twarzą zwrócona do Warty.
Resztę prawdy czas w strzępy legend poroztrącał.

Pozostał tylko stopki ślad w kamień wciśnięty
i wieść o dobrej Pani, co zbiegła pod strzechy,
zostały tylko ręce do Niej wyciągnięte
i żebrzące jak zawsze: pociechy, pociechy…

Dziś jest wszystko tak samo i wszystko inaczej.
– Pani stoi i patrzy daleko przed siebie,
lecz już cicha. Łez zbrakło, nie ludzkich rozpaczy.
Stoi. Patrzy. Synaczka na rękach kolebie.

Nocami, kiedy drzewa pokończą pacierze
i śpią, nakryte srebrem wielkiego księżyca,
wiatr siada przy kaplicy i Pani swej strzeże
jak pies wierny, oczami wpatrzony w Jej lica.

W dzień znów słońce, przez gęstwę gałęzi przesiane,
snopem złotych promieni zagląda do wnętrza,
gdzie las, co pod kapliczki przysunął się ścianę,
zieloną swą modlitwę aż po okna spiętrza.

Czasem przychodzi człowiek. Ociera pot z czoła,
zdejmuje brzemię z pleców, jeszcze większe z serca,
by rozwonieć pacierzem, jak jesienne zioła.
Czasem przyjdzie turysta, a czasem szyderca.

Zresztą wszystkim tu wolno i wszyscy się zmieszczą!
Las się wokół rozlewa, szeroki jak morze.
A jeszcze nad las szersze – tak drzewa szeleszczą –
jest otwarte każdemu serce Matki Bożej!

DROGA KRZYŻOWA

Do Górskiej Kaplicy prowadziły trzy drogi określane – w zależności od tego skąd przybywali pątnicy – jako czeska, polska i niemiecka. Główna („niemiecka”), zwana od czasów wystawienia kapliczek drogi Krzyżowej – Kalwaryjską, wiedzie przez malowniczy jar, którego dnem płynie potok, mający swe źródło w jego górnej części. Dalej droga wspina się stromymi zakosami na niższy szczyt, skąd rozciąga się piękny widok na miasto. Obecnie murowane stacje Drogi Krzyżowej zbudował proboszcz Fr.Miller w latach 1833-1839: są to prostokątne słupy o skromnych formach klasycystycznych.

Z łąki nad prawym brzegiem Nysy prowadzi bardzo stroma ścieżka prosto na szczyt Kalwarii. Kiedyś chodzili nią z godną podziwu wytrwałością Czesi i dlatego nazwano ją „Czeską Drogą”. W 1870 roku ze względu na bezpieczeństwo pielgrzymów, oficjalnie zabroniono tamtędy się przemieszczać.

Trzecia droga, prowadząca do kaplicy przez wieś Janowiec, nazywała się „Polską Drogą”. Zachowane stacje pochodzą z 1822 r. Po latach zapomnienia poddano je renowacji. Aktu ich ponownego poświęcenia dokonał w 1988 r. ks. Bp. J.Pazdur z Wrocławia.

ŹRÓDEŁKO MARYI

W połowie drogi do Górskiej Kaplicy znajduje się „Studzienka Maryi”, z której wytryskuje źródło wody, znane już od przeszło 300 lat. Tradycja przypisuje mu właściwości lecznicze, szczególnie przy chorobie oczu i bólu głowy. Obecna obudowa źródła w postaci murowanego domku pochodzi z roku 1893. Obraz nad wejściem, przedstawiający Jezusa i Samarytankę przy studni Jakuba, namalował w 1895 r. Knauer z Nysy.

ORGANY

W Imię Przenajświętszej Trójcy: Boga Ojca, Syna i Ducha Świętego, Amen.
Dnia dzisiejszego, zgodnie z poniżej zamieszczoną datą, sporządzono niniejszy kontrakt za pozwoleniem obu stron, który zawarto pomiędzy Pleno Titulo przewielebnym, wielce i szlachetnie urodzonym, wielce uczonym Panem Tobiasem, panującym opatem książęcego klasztoru Ojców Cystersów w Lubiążu i Kamieńcu Ząbkowickim, Prałatem i wielce wielmożnym Panem oraz reprezentującym drugą stronę Szlachetnym Panem Franzem Eberhardtem, wrocławskim organmistrzem, ustalono następujące uzgodnienia, że ów Pan organmistrz:
Po pierwsze. Nowe, wspaniałe, piękne, w pełni wykończone oraz kompletne organy w kościele bardzkim, które będą doprowadzone do stanu pełnej używalności wybudować i przygotować chce, powinien i zobowiązuje się…

Tak prezentuje się początek umowy dotyczącej powstania bardzkich organów (tłum. ks. Piotr Dębski). W okresie baroku bardzo ważną rolę podczas sprawowania liturgii odgrywał śpiew, chóry, muzyka. Dlatego wielką wagę przywiązywano właśnie do organów. Wszystkie najsławniejsze dziś organy pochodzą z okresu baroku. Nic więc dziwnego, że wspaniały kościół w Bardzie musiał mieć równie wspaniałe organy. Są one jednym z najbardziej interesujących i najpiękniejszych elementów wyposażenia Sanktuarium. Zbudował je w 1759 roku wspomniany wyżej Franz Josef Eberhardt z Wrocławia na zlecenie opata kamienieckiego, Tobiasa Stuscha. Rzeźby stanowiące dekorację organów wykonali Heinrich Hartmann, bardzki snycerz, wraz z synem Johannem Nepomukiem. Nie jest prawdą, że bardzki instrument został sfinansowany przez pruskiego króla, Fryderyka II, jak chciałoby to widzieć jedno z podań. Opłaty związane z powstaniem organów pokryli w całości cystersi, w dodatku za kwotę sześciokrotnie większą niż przewidywała umowa z organmistrzem (na instrument przeznaczono 18000 talarów!).

Organy liczą 50 głosów (3567 piszczałek). Można je śmiało zaliczyć do najokazalszych instrumentów z epoki schyłkowego baroku na Dolnym Śląsku. Ze względu na strukturę wewnętrzną, wielkość oraz unikatowy wystrój zewnętrzny, są instrumentem wyjątkowo cennym, zarówno w skali krajowej jak i europejskiej, zachwycając tak walorami dźwiękowymi, jak i samym widokiem. W bardzo bogatym prospekcie wyróżnia się grupa przedstawiająca wniebowzięcie Najświętszej Marii Panny. Maryja stoi w obłokach z jedną ręką uniesioną, a drugą spuszczoną, w rozwijanym płaszczu, który podtrzymują dwaj aniołowie. W kręgu zaś chmur i promieni widać postać Boga Ojca oraz obnażonego do połowy Chrystusa. Nad nim unosi się Duch Święty w postaci gołębicy. Uwagę zwracają również grupy aniołów grających na różnych instrumentach.

Mówiąc o organach bardzkich należy jeszcze zaznaczyć, że nie jest to już czysty „eberhard”. W 1875 roku świdnicka firma braci Schlag, przeprowadzając remont organów, dokonała pewnych zmian w stosunku do stanu pierwotnego. Modernizacje dotyczyły tak zabytkowej materii brzmieniowej jak również pewnych elementów konstrukcyjnych instrumentu, a mianowicie: wiatrownic, kontuaru oraz traktury. Od tego czasu instrument posiada 990 piszczałek drewnianych oraz 1998 metalowych. Przebudowane organy miały 50 głosów, 3 manuały, sekcję pedałową. Mimo tych zmian, nadal pozostają wysokiej klasy wytworem rzemiosła artystycznego. Należy zaznaczyć, że dekoracja prospektu prawie nie uległa zmianom. W pierwszej połowie XX wieku Ernst Fey wykonał na arkadzie empory i sklepieniach neobarokowe freski.

DRÓŻKI RÓŻAŃCOWE

Po przeciwległej stronie Góry Bardzkiej, na północny wschód od kościoła, znosi się niewielkie wzgórze zwane dawniej Łysą Górą, a obecnie Górą Różańcową.Po objęciu Barda przez Redemptorystów zaczęto zastanawiać się, w jaki sposób można urozmaicić pielgrzymom pobyt w Bardzie. Podjęto decyzję o zbudowaniu trasy różańcowej z kaplicami. Ówczesny superior klasztoru O. Franz w latach 1902-1904 wykupił z rąk prywatnych właścicieli dość znaczny obszar na południowym stoku (łatwo dostępny nawet dla ludzi starszych i chorych) i przy pomocy inż. drogowego Pawła Kastnera wytyczył tam aleje o szerokości 5 m i długości 1740 m, obiegająca całość w czworobok i obsadził ją ponad 600 lipami i klonami. Chociaż budowę kaplic rozpoczęto w 1904 r. plan do dziś nie został w pełni zrealizowany. z zaplanowanych 17 kaplic brak jeszcze trzech: Nawiedzenia, Wniebowstąpienia Pana Jezusa i Wniebowzięcia NMP. Każda kaplica utrzymana jest w innym stylu (głównie posiadają formy neoromańskie, neogotyckie bądż neobarokowe), umieszczone w nich drewniane rzeźby są prawie naturalnej wielkości.

Opisy poszczególnych kaplic autorstwa Pani Joanny Lubos-Koziel.

1.

Kaplica wstępna św. Alfonsa Liguoriego

Kaplica wstępna św. Alfonsa Liguori powstała w pierwszej połowie XX w. (poświęcona w 1939 roku) jako budowla nowoczesna, całkowicie pozbawiona elementów neostylowych.

Na strukturę murowanej, częściowo otynkowanej kaplicy składa się, założony na planie kwadratu, wysoki podest, w którego środkowej części wznosi się niewielka właściwa kapliczka. Nakrywający całość budowli strzelisty, namiotowy, blaszany dach, z mocno wypiętrzoną centralną częścią, posiada szerokie okapy, wsparte na czterech słupach, umieszczonych w narożnikach podestu.

Właściwa kapliczka mieści płytkie, otwarte pomieszczenie (niszę), zabezpieczone kratą. W nim umieszczono, wykonany z bejcowanego drewna, głęboki relief przedstawiający św. Alfonsa odmawiającego różaniec u stóp Matki Boskiej z Dzieciątkiem.

Kaplica wybudowana została przez Aloisa Petau i niejakiego Michalke z Barda według projektu Norberta Sandera z Barda. Rzeźbę do kaplicy wykonał dyrektor Szkoły Snycerstwa w Cieplicach Cyrillo dell’ Antonio.

2.

Kaplica Zwiastowania Najświętszej Maryi Panny

Kaplica Zwiastowania Najświętszej Maryi Panny powstała w latach 1904-1909 (poświęcona w 1905 roku) w stylu neoromańskim.

Budowla o zwartej, centralizującej bryle, założonej na planie krzyża, wzniesiona została z czerwonej cegły, z detalami architektonicznymi z czerwonego i jasnego kamienia oraz z ceramicznymi dekoracjami. Ramiona krzyża nakryte są dwuspadowymi dachami, krytymi dachówką. Dwa półkoliste zamknięte otwory drzwiowe z nadświetlami, umieszczone w sąsiadujących ze sobą szczytowych elewacjach, ujęte zostały w portale z archiwoltami o wykroju łuku pięciolistnego. Okna mają formę biforiów. We wnętrzu, nakrytym stropem kasetonowym, dekorowanym ceramicznymi płycinami z rozetami oraz ornamentalną polichromią, przestrzeń dłuższego ramienia krzyża tworzy rodzaj podwyższonej i odgrodzonej metalową balustradą sceny, na której zaaranżowana została scena Zwiastowania z postaciami klęczącej Maryi i anioła. Teatralność tego rozwiązania wzmocniło zastosowanie iluzjonistycznej, wyrzeźbionej z drewna kotary, oddzielającej przestrzeń „sceny” od części dostępnej dla pielgrzymów.

Kaplica jest dziełem zespołu artystów: śląskiego architekta Ludwiga Schneidera, wrocławskiego rzeźbiarza Johannesa Baumeistera oraz malarza Richarda Richtera z Kłodzka.

4.

Kaplica Narodzenia Pana Jezusa

Kaplica Narodzenia Jezusa powstała w latach 1904-1909 (poświęcona w 1909 roku) w stylu barokowym.

Do głównej bryły murowanej, otynkowanej budowli, założonej na planie prostokąta, przylega płytki aneks: Mansardowy dach, przykryty dachówką, wieńczy blaszana sygnaturka. Na środku fasady, pod wybrzuszeniem gzymsu, znajduje się reliefowe przedstawienie anioła z napisem na banderoli: Gloria in excelsis Deo i gwiazdą betlejemską nad głową.

Wnętrze głównej części kaplicy nakryte jest kolebką, ozdobioną sześcioma malowanymi scenami, związanymi z narodzeniem Chrystusa. Wydzielony metalową balustradą aneks, wraz z fragmentem nawy, przekształcony został w wyobrażenie betlejemskiej stajenki, o kamiennych ścianach i dachu krytym strzechą, z grupą rzeźbiarską przedstawiającą scenę Narodzenia Jezusa. Nad dachem stajenki zawieszono przedstawienia dwóch aniołów trzymających banderolę z napisem Gloria in excelsis Deo.

Kaplica jest dziełem zespołu artystów: śląskiego architekta Ludwiga Schneidera, wrocławskiego rzeźbiarza Johannesa Baumeistera oraz malarza Richarda Richtera z Kłodzka.

5.

Kaplica Ofiarowania Jezusa w Świątyni

Kaplica Ofiarowania Jezusa w Świątyni powstała w pierwszej połowie XX w. (poświęcona w 1939 roku) w stylu uproszczonego neobaroku i neorenesansu.

Regularną bryłę murowanej, otynkowanej budowli, założonej na planie ośmioboku, nakrywa dach namiotowy z czerwonej blachy. Detale architektoniczne wykonano z jasnego kamienia. Elewacje otaczają arkady, wsparte na półkolumnach.

W skromnym wnętrzu, krytym sufitem, na cokole przy jednej ze ścian, w strefie wydzielonej drewnianą balustradą, ustawiono drewnianą grupę rzeźbiarską, ukazującą klęczącą Maryję, ofiarującą Dzieciątko Jezus kapłanowi.

Kaplica jest dziełem budowniczego Wittiga z Barda oraz kłodzkiego rzeźbiarza Franza Wagnera.

6.

Kaplica Znalezienia Jezusa w Świątyni

Kaplica Znalezienia Jezusa w Świątyni powstała w latach 1904-1909 (poświęcona w 1906 roku) w stylu nawiązującym do form mauretańskich.

Budowla wymurowana została z kolorowej cegły, także glazurowanej, z wielobarwnymi ceramicznymi detalami oraz fragmentami elewacji tynkowanymi, o dachach i hełmach krytych blachą. Kaplica posiada szeroką dwu wieżową fasadę, dominującą nad niewielką, założoną na planie prostokąta nawą, do której na osi dostawiono półkolistą absydę. Wieże fasady zwieńczone są fantazyjnym krenelażem i hełmami w formie kopułek.

Wnętrze kaplicy dekoruje bogata ornamentalna polichromia o niefiguralnym charakterze. Na ścianach absydy widnieją malowane hebrajskie cytaty biblijne. Wnętrze zostało podzielone w poprzek przez dwie kolumny o roślinnych kapitelach, które dźwigają półkoliste zamknięte arkady. W przestrzeni za kolumnami, zaaranżowana została rozbudowana scena ukazująca Jezusa wśród uczonych w piśmie, dwóch żydowskich mędrców oraz Maryję z Józefem.

Kaplica jest dziełem zespołu artystów: śląskiego architekta Ludwiga Schneidera, wrocławskiego rzeźbiarza Johannesa Baumeistera oraz malarza Richarda Richtera z Kłodzka.

7.

Kaplica Modlitwy w Ogrójcu

Kaplica Modlitwy w Ogrójcu powstała w pierwszej połowie XX w. (poświęcona w 1925 roku) w stylu neoromańskim.

Budowla wykonana została z nieregularnych ciosów kamiennych na planie prostokąta. Dwuspadowy dach pokrywa dachówka. Detale architektoniczne wykonano z jasnego kamienia. Jeden z półkoliście zamkniętych otworów drzwiowych umieszczony został we frontowej elewacji szczytowej, drugi – w elewacji bocznej. Elewację frontową wzbogaca, znajdujący się na osi portalu, oculus. W elewacjach bocznych umieszczono okna o wykroju półkolistym.

Wnętrze, kryte sklepieniem kolebkowym, posiada odgrodzone metalową balustradą zamknięcie w formie niszy, w której zaaranżowano scenę Modlitwy w Ogrójcu. Rzeźbione figury Jezusa i anioła z kielichem umieszczone zostały na tle malowanego oraz częściowo wyrobionego w tynku przedstawienia Ogrodu Oliwnego z fragmentem Jerozolimy.

Kaplica jest dziełem zespołu artystów: budowniczego Teuschera z Kłodzka, wrocławskiego rzeźbiarza Johannesa Baumeistra oraz malarza Richarda Richtera z Kłodzka.

8.

Kaplica biczowania

Kaplica biczowania powstała w latach 1904 – 1909 (poświęcona w 1909 roku) w stylu neobarokowym.

Murowana, otynkowana budowla, założona na centralnym planie ośmioboku, przykryta została ośmiopołaciowym dachem namiotowym, z szeroką latarnią, zwieńczoną kopułką. Ścianki latarni prześwietlono owalnymi oculusami. Dekorację elewacji, wykonaną w czerwonym tynku, uzupełnia fryz z kartuszami i przedstawieniami Męki oraz monogramem IHS.

Wnętrze kaplicy sklepione jest kopułą z szeroką latarnią. Bogata dekoracja malarska kopuły obejmuje m.in. 8 scen pasyjnych umieszczonych w czaszy oraz przedstawienia uskrzydlonych główek anielskich w latarni. W niewielkiej przestrzeni wydzielonej metalową balustradą, ustawiono na cokole grupę rzeźbiarską ukazującą Biczowanie.

Kaplica jest dziełem zespołu artystów: śląskiego architekta Ludwiga Schneidera, wrocławskiego rzeźbiarza Johannesa Baumeistra oraz malarza Richarda Richtera z Kłodzka.

9.

Kaplica Cierniem Koronowania

Kaplica Cierniem Koronowania powstała w pierwszej połowie XX w. (poświęcona w 1930 roku) w stylu nawiązującym do średniowiecznego romańskiego zamku.

Kaplica, murowana z nieregularnych ciosów kamiennych, złożona jest z cylindrycznej wysokiej baszty i dostawionych do niej symetrycznie dwóch niższych aneksów wejściowych, połączonych ze sobą w tylnej części kaplicy. Mury kaplicy zwieńczone są krenelażem i prześwietlone nielicznymi, nieregularnie rozmieszczonymi oknami.

W surowym wnętrzu baszty, sklepionym spłaszczonym kopułą, w części wydzielonej metalową balustradą ustawiono na cokole ekspresyjne przedstawienie Chrystusa Cierniem Koronowanego.

Kaplica jest dziełem budowniczego Aloisa Petau z Barda oraz wrocławskiego rzeźbiarza Brunona Tschötschela.

10.

Kaplica Dźwigania Krzyża

Kaplica Dźwigania Krzyża powstała w latach 1904 – 1909 (poświęcona w 1905 roku) w stylu neoromańskim.

Kaplicę, na planie prostokąta z treflowym zamknięciem, wzniesiono z żółtej cegły, z niewielkim dodatkiem cegły glazurowanej, detalami architektonicznymi z czerwonego kamienia oraz z ceramicznymi dekoracjami i dachem krytym czerwoną dachówką. Budowlę dekorują rzędy półkoliście zamkniętych arkadek i okien. Dwa półkoliście zamknięte otwory drzwiowe, ujęte w kolumnowe portale, umieszczone zostały na jednej osi, w elewacjach bocznych.

Wnętrze kaplicy, w centralnej części kryte stropem, dekorowane jest ceramicznymi płycinami z rozetami oraz ornamentalną polichromią.

W absydach umieszczone zostały trzy grupy rzeźbiarskie, przedstawiające: Piłata umywającego ręce, Matkę Boską z Marią Magdaleną i św. Janem oraz – w centralnej absydzie – Chrystusa biorącego krzyż na ramiona.

Kaplica jest dziełem zespołu artystów: śląskiego architekta Ludwiga Schneidera, wrocławskiego rzeźbiarza Johannesa Baumeistra oraz malarza Richarda Richtera z Kłodzka.

11.

Kaplica Ukrzyżowania

Kaplica Ukrzyżowania to wolno stojąca grupa rzeźbiarska, z pierwszej połowy XX w. (poświęcona w 1933 roku).

Tworzące kompozycję postaci Chrystusa na krzyżu, Maryi, św. Jana i św. Marii Magdaleny oraz dwóch ukrzyżowanych łotrów usadowiono na murowanym podwyższeniu. Pierwotnie, gdy góra różańcowa nie była zalesiona, przypominała jerozolimską Golgotę z górującymi nad krajobrazem trzema krzyżami.

Przedstawienie Ukrzyżowania odznacza się naturalistycznym ujęciem nagich postaci Jezusa i łotrów. Uwagę zwracają zwłaszcza muskularne, pełne energii figury łotrów, decydujące o ekspresyjnym charakterze przedstawienia.

Grupa rzeźbiarska jest dziełem Richarda Hegemanna, rzeźbiarza z Berlina, brata ówczesnego przełożonego bardzkiego klasztoru – Heinricha Hegemanna. Przy jej ustawieniu pracował budowniczy Wittig z Barda.

12.

Kaplica Zmartwychwstania Jezusa

Kaplica Zmartwychwstania Jezusa powstała w latach 1904-1909 (poświęcona w 1906 roku) w stylu neogotyckim.

Wybudowana została z czerwonej cegły, z ceramicznymi i kamiennymi detalami architektonicznymi oraz otynkowanymi fragmentami elewacji; kryta dachówką, częściowo wymienioną na blachę. Charakterystyczna ośmioboczna, szeroka wieża, zwieńczona jest ażurowym maswerkowym hełmem z ceramicznych kształtek, z ustawioną na szczycie kamienną figurą anioła dmiącego w trąbę.

Kapitele kolumn oraz liczne wsporniki z dekoracją roślinną składają się na bogaty zespół kamieniarki wnętrza. Partię sklepień dekoruje ornamentalna polichromia o floralnych motywach. W wydzielonej części wnętrza zaaranżowana została scena Zmartwychwstania: w absydzie, której ściany, wyłożone sztucznymi kamieniami, imitują skalisty grób, umieszczono figurę Chrystusa unoszącego się na chmurze oraz dwie postaci aniołów, a po bokach – grupy żołnierzy i niewiast przy grobie.

Kaplica jest dziełem zespołu artystów: śląskiego architekta Ludwiga Schneidera, wrocławskiego rzeźbiarza Johannesa Baumeistera oraz malarza Richarda Richtera z Kłodzka.

14.

Kaplica zesłania Ducha Świętego

Kaplica zesłania Ducha Świętego powstała na początku XX w. z inicjatywy o. Schwetera (poświęcona w 1913 roku). Styl budowli nawiązuje do historyzujących form neoromańskich, połączonych z elementami modernistycznymi.

Kaplica wzniesiona została z czerwonej cegły, z detalami architektonicznymi z jasnego kamienia; kryta dachówką.

Wnętrze, przesklepione częściowo spłaszczoną kopułą, posiada bogatą dekorację malarską o ornamentalnym i figuralnym charakterze, na którą składają się m.in. sceny kazania św. Piotra w dniu Zesłania Ducha Świętego i mowa św. Pawła na Aeropagu w Atenach, wymalowane na półkolistych szczytowych polach nad apsydą i przedsionkiem. W wyodrębnionej, podwyższonej przestrzeni apsydy, dodatkowo odgrodzonej metalową balustradą, zaaranżowana została, jak w teatrze, rozbudowana scena Zesłania Ducha Świętego, z centralnie usytuowaną figurą Maryi i symetrycznie ustawionymi postaciami 12 Apostołów.

Kaplica została wykonana przez budowniczego Josepha Haukego z Wrocławia. Wystrój i wyposażenie wnętrza są dziełem rzeźbiarza Johannesa Baumeistra z Wrocławia i malarza Richarda Richtera z Kłodzka.

16.

Kaplica Ukoronowania Najświętszej Maryi Panny

Kaplica Ukoronowania Najświętszej Maryi Panny to współczesna budowla, powstała w 1989 roku jako ostatnia z istniejących obecnie kaplic Wzgórza Różańcowego.

Murowaną, otynkowaną krytą blachą kaplicę założoną na centralnym, sześciobocznym planie, wieńczy strzelisty hełm, opięty z zewnątrz dekoracją ze stylizowanych lilii heraldycznych, które tworzą – w nawiązaniu do wezwania kaplicy – rodzaj korony. W dwóch ścianach kaplicy umieszczono półkoliste zamknięte otwory drzwiowe, natomiast w ścianie rozdzielającej wejścia i w ścianach je flankujących znalazły się trzy dużych rozmiarów okrągłe okna.

W skromnym wnętrzu, zwieńczonym odkrytą wieżą hełmu, usytuowano u jednej ze ścian kompozycję rzeźbiarską, wykonaną w surowym drewnie, która składa się z ustawionej na cokole figury Maryi oraz dwóch zawieszonych na ścianie figurek aniołów trzymających koronę. Kaplica została wykonana według projektu architektonicznego Ryszarda Maraka z Wrocławia. Rzeźba jest dziełem Jana Giejsona z Barda.

17.

Kaplica Dusz Czyśćcowych

Kaplica końcowa – Dusz Czyśćcowych powstała w latach 1904-1909 (poświęcona w 1906 roku) w stylu neoromańskim.

Budowlę z czerwonej cegły, z dodatkiem żółtej i zielonej cegły, glazurowanej, dekorują ceramiczne płytki oraz detale architektoniczne z czerwonego i jasnego kamienia; kryty dachówką, zwieńczony jest blaszaną sygnaturką. Elewacje kaplicy urozmaicone są oknami w kształcie biforiów, niszami w kształcie triforiów, rzędem półkoliście zamkniętych okien i arkadek oraz fryzem z ceramicznych płytek z motywami roślinnymi.

Sklepienia i pilastry we wnętrzu pokrywa bogata malarska o motywach ornamentalnych i figuralnych. Jeden z aneksów, oddzielony metalową balustradą, pełni rolę „prezbiterium”, w którym znajduje się przylegający do ściany drewniany ołtarz, bogato zdobiony metalowymi ornamentami. Znajduje się w nim płaskorzeźba przedstawiająca Czyściec z tronującym powyżej Chrystusem, któremu towarzyszą Maryja i anioł.

Kaplica jest dziełem zespołu artystów: śląskiego architekta Ludwiga Schneidera, wrocławskiego rzeźbiarza Johannesa Baumeistera oraz malarza Richarda Richtera z Kłodzka.

RUCHOMA SZOPKA

W miejscu, gdzie obecnie można oglądać ruchomą szopkę, do 1803 roku była krypta grzebalna dla zakonników. W 1930 roku zamierzano kryptę wykorzystać na kotłownię do planowanego centralnego ogrzewania kościoła, dlatego dokonano ekshumacji zwłok, kryptę oczyszczono. Instalacja ogrzewania nie doszła do skutku – krypta zaś posłużyła jako magazyn. W 1967 roku redemptoryści postanowili urządzić w krypcie ruchomą szopkę. Nie była to jednak sprawa łatwa. Krypta była zbyt płytka, należało ją pogłębić około dwa metry oraz usunąć grube filary, zastąpić je mocnymi a cieńszymi. Pracę nad pogłębieniem krypty rozpoczęto w sierpniu 1967 roku. Prowadzili ją bracia zakonni pod nadzorem inżyniera Delmaczyńskiego. Głównym konstruktorem szopki był brat zakonny W. Janik. Pracę rozpoczął w 1968 roku. W czerwcu 1969 roku zasadniczy zrąb był już gotowy. Dekorację wymalował o. K. Kudroń. Brakowało co prawda na górnym pasie figur, ale już szopka była dostępna dla zwiedzających. Ponieważ brat Wacław wyjechał z Barda, w 1970 roku wykończeniem szopki zajął się o. K. Zymuła i o. R. Wantuch. W 1971 roku szopka została ostatecznie wykończona. L. Marciszewski przemalował dekoracje szopki oraz wymalował obrazy na sklepieniu krypty, a pani Z. Kaczmarska z Barda sporządziła stroje dla figur. Tak wykonana szopka nawiązywała do dawnej tradycji. Niegdyś Bardo już miało szopkę, która znajdowała się przy drodze do Górskiej Kaplicy, ale uległa zniszczeniu. Jak głosi napis w szopce, została ona zbudowana na upamiętnienie 700-lecia pielgrzymowania do Barda (1270-1970).

MUZEUM SZTUKI SAKRALNEJ

Muzeum sztuki sakralnej znajduje się na korytarzach I piętra klasztoru. Powstało w 1967 r. Jego głównym twórcą był ówczesny rektor klasztoru, o S. Golec, korzystający ze współpracy innych mieszkańców klasztoru. Obecna ekspozycja muzealna została urządzona w 1977 roku przy współpracy Komitetu Koordynacyjnego Kół Naukowych Historyków Sztuki i Konserwatorów. Zgromadzone w Muzeum Sztuki Sakralnej działa podzielone zostały na cztery działy: historia Barda, malarstwo, rzeźba, rzemiosło artystyczne. W dziale malarstwa przeważają obrazy barokowe, zwłaszcza z XVIII wieku. Pośród zgromadzonych rzeźb wyróżnia się kilka figur późnogotyckich (z XVI wieku). Ponad 60 rzeźb barokowych i rokokowych daje bogaty przegląd twórczości rzeźbiarzy, po większej części zapewne miejscowych, reprezentujących różny poziom artystyczny. Zwraca też uwagę zbiór Figurek M. B. Bardzkiej (z XVII-XIX wieku) oraz kolekcja korpusów ukrzyżowanego Chrystusa. Cennymi zabytkami są naczynia liturgiczne i szaty kościelne, zwłaszcza bogato haftowane ornaty z XVII wieku.

Osobną częścią muzeum sztuki sakralnej jest Kaplica Wotywna. Znajduje się ona na parterze skrzydła głównego i utworzona została z części korytarza. Zgromadzono w niej ponad 50 obrazów wotywnych, pochodzących z XVII – XIX wieku.

Wnętrze kaplicy wotywnej ma specyficzny, niepowtarzalny nastrój przez to, że ściany, a nawet wnęki okienne obwieszone są gęsto obrazami wotywnymi. Są w tym zbiorze obrazy i duże, i całkiem maleńkie, jedne malowane przez biegłych malarzy cechowych, inne przez amatorów. Ten typ przedstawień dzielić się zwykło na vota i eks-vota czyli na dary składane jako prośba o łaskę oraz na te, które są już dziękczynieniem za spełnienie próśb. Szczególnie interesujące są te obrazy, które zawierają w sobie pewne elementy krajobrazowe, a zwłaszcza rodzajowe.

Na uwagę zasługuje również tryptyk, który wypełnia tylną ścianę kaplicy. W jego środkowej części widnieje postać Michała Archanioła w asyście dwóch męczenniczek. Natomiast na bocznych skrzydłach ołtarza znajdują się małe figurki 12 apostołów.

Decyzją IX Euroregionalnego Komitetu Sterującego, którego posiedzenie odbyło się w dniach 18-19 stycznia 2012 roku projekt pod nazwą „Muzeum sztuki sakralnej w Bardzie dla turystyki transgranicznej” został zatwierdzony do dofinansowania. Głównym celem projektu jest realizacja przedsięwzięć z zakresu kultury służących nawiązaniu kontaktów i współpracy muzeów z Barda i Letohradu oraz poprawa zabezpieczenia zasobów muzeum w Bardzie. Jednym z celów jest również zwiększenie ilości osób odwiedzających muzeum w Bardzie poprzez lepszą organizację obsługi turystów a także udostępnienie oferty muzeum turystom z Czech.

Całkowita wartość projektu – 12 500,00 EUR
Przyznane wsparcie z EFRR – 10 625,00 EUR

Głównymi działaniami projektu będą: ochrona i poprawa dostępności zbiorów (montaż instalacji wizyjnej, przygotowanie czeskojęzycznej wersji komentarza do audioprzewodników, przygotowanie koncepcji i scenariusza wystawy – nowa aranżacja muzeum) oraz promocja działalności muzeum (ulotki, polsko czeski dzień w muzeum w Bardzie, tablice informacyjne).

Fundusz Mikroprojektów w Euroregionie Glacensis Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu rozwoju Regionalnego W ramach Programu Operacyjnego Współpracy Transgranicznej Republika Czeska – Rzeczpospolita Polska 2007-2013 oraz budżetu państwa Za pośrednictwem Euroregionu Glacensis „Przekraczamy Granice”

WPIS DZIĘKI DOBROCI SERCA
Ojca Mirosława CSsR
Proboszcza Parafia Nawiedzenia NMP w Bardzie